ΑΝΕΜΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ 1821

Σημείωμα του σκηνοθέτη

Ο άνεμος της επανάστασης του 1821 δεν λειτούργησε μόνον, ως ανεμοστρόβιλος που παρέσυρε στο διάβα του τον παλιό κόσμο της αδικίας και της ανελευθερίας αλλά και ως ζωογόνος αέρας που ξεσήκωσε την φαντασία και τη δημιουργικότητα της ίδιας της κοινωνίας. Η επανάσταση έδωσε το υλικό στην Ιστορία για να εστιάσει σε συμβάντα, σε κοινωνικές και οικονομικές δομές, στον υλικό πολιτισμό, στην κίνηση των ιδεών αλλά έδωσε και την έμπνευση στη γραφίδα, στη σμίλη και τον χρωστήρα, στο θέατρο, στο μέλος και την όρχηση για να πλουτίσουν το λογοτεχνικό πάνθεον και την κιβωτό της τέχνης του νεότευκτου κράτους. Επιστήμη και Τέχνη στο πέρασμα του χρόνου , θα συντονίσουν το βηματισμό τους-άλλοτε συγκλίνοντας και άλλοτε αποκλίνοντας- και μαζί θα συνδιαμορφώσουν πεποιθήσεις και ταυτοτικές αντιλήψεις του νέου έθνους . Προφανώς αυτή η συναντίληψη δεν είναι κάτι το παγιωμένο και αμετάβλητο. Κάθε γενιά στοχάζεται και αναστοχάζεται με τη σειρά της πάνω σ’ αυτό το κομβικό σημείο της Ιστορίας και κάθε εποχή ανάλογα με τα ιδεολογικά προτάγματα της περιόδου διαφορετικά εγκιβωτίζει μνήμη και ιστορία.

Η τέχνη του κινηματογράφου θα δει το φως πολλά χρόνια μετά την επανάσταση του 1821 και ως εκ τούτου ήταν αδύνατον να υπάρχουν “εν θερμώ” καταγραφές. Ακόμη και στην εκατονταετηρίδα της επανάστασης ήταν πάλι αδύνατον, μια τέχνη που βρισκόταν στα σπάργανα-ιδιαίτερα σε μια χώρα της περιφέρειας- να δώσει κάποια δείγματα γραφής. Ο ιδιαίτερα σκληρός για την πατρίδα μας 20ος αιώνας δεν καλλιέργησε τις υλικές και δημιουργικές προϋποθέσεις ώστε να καρποφορήσουν και στο χώρο της έβδομης τέχνης άξια λόγου εγχειρήματα.

Σήμερα, πλησιάζοντας τα διακόσια χρόνια, η φωτιά εκείνης της εποχής δεν μπορεί να ζεστάνει πλέον. Η ψυχρή ματιά, η αντικειμενική θεώρηση- και ορθά βέβαια από μια άποψη- ορίζουν τη στάση μας προς το παρελθόν. Το δημοτικό τραγούδι που μπολιάστηκε από το 1821, έχει πάψει προ πολλού να γεννά. Η προφορική παράδοση που στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν ακόμα ζωντανή στην κατά βάση αγροτική Ελλάδα και τις σφύζουσες ακόμη ορεινές κοινότητες έχει σιγήσει προ πολλού. Μολαταύτα αυτά  τα στοιχεία,  εμπλουτισμένα με το κυρίαρχο για την εποχή ρεύμα του ρομαντισμού και με μία κάποια ηρωποιητική ιστοριογραφία, εξέθρεψαν  το συλλογικό φαντασιακό που θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο καθ’ όλον τον εικοστό αιώνα είτε στα αιτήματα για την εθνική ολοκλήρωση ή ακόμη και στις αντιστοιχίες που αναζητήθηκαν την περίοδο της εθνικής αντίστασης κατά του φασισμού. Στην περίφημη πλέον ομιλία του το 1943 στην Αλεξάνδρεια, που βρισκόταν μαζί με την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση, ο Σεφέρης, στον Μακρυγιάννη θα αναφερθεί αναδεικνύοντας συγκλίσεις και συνέχειες ανάμεσα στον αγώνα του 1821 κα στην εν εξελίξει πάλη του ελληνικού λαού απέναντι στους γερμανοϊταλούς κατακτητές. Και στα ελληνικά βουνά, η ένοπλη αντίσταση κατά του φασισμού με τακτικές του κλεφτοπόλεμου -ακόμη και με "καπετάνιους" και παρανόμια από το '21- θα διεξαχθεί.

Σήμερα μια ταινία για το 1821 οφείλει να στηριχθεί στην αλήθεια της Ιστορίας και ταυτόχρονα αξιοποιώντας τα πλεονεκτήματα της τέχνης του κινηματογράφου -της επιδραστικότερης τέχνης της εποχής μας-να αποτυπώσει την περιπέτεια της επανάστασης, το μεγαλείο των ανθρώπων της,τις ωδίνες της Ιστορίας σε μιαν εποχή που γέννησε τον κόσμο της νεωτερικότητας βγάζοντας την ανθρωπότητα από το σκοτάδι. Ο συνδυασμός μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ είναι ο ιδανικός για να ενσωματώσει στην ταινία  τις αιτιακές σχέσεις της ιστορικής έρευνας αλλά και την αφήγηση της μυθ-ιστορίας,  τα ντοκουμέντα της Ιστορίας αλλά και τους ήρωες της μυθοπλασίας.

Η ταινία έχει τρεις ήρωες σε ένα διάστημα σχεδόν 200 χρόνων. Ο Φρίξος, ένας καλλιτέχνης στις αρχές του εικοστού αιώνα, φτιάχνει χρωμολιθογραφίες, εξαιρετικά διαδεδομένο είδος πριν την εποχή του κινηματογράφου, που εικονογραφούν ανάμεσα στα άλλα και λαϊκά αναγνώσματα και επιφυλλίδες για το 1821. Μία από τις ιστορίες που εικονογραφεί ο Φρίξος είναι ο “Άνεμος Ελευθερίας” που έχει ως ήρωα τον Φιλικό Ιωάννη Φίλωνα που θα παρακολουθήσουμε την δράση του στην περιοχή της Μεσσηνίας τις παραμονές της επανάστασης.

Ο φανταστικός Φρίξος έχει χτιστεί πάνω στα πρότυπα των μεγάλων πιονέρων της χρωμολιθογραφίας στη χώρα μας όπως ο Σωτήριος Χρηστίδης, ο Δράκος κ.α. Οι χρωμολιθογραφίες τους για την επανάσταση του 1821,για τα ληστρικά μυθιστορήματα, για τους Βαλκανικούς πολέμους κοσμούν βιβλία, φυλλάδες, πρωτοσέλιδα εφημερίδων και στολίζουν τους τοίχους σχολείων, δημόσιων κτιρίων και καφενείων της εποχής. Τα έντονα χρώματα, η επική θεματογραφία, τα πάθη και τα κατορθώματα των ηρώων ζωντανεύουν, παίρνουν σάρκα και οστά. Η χρωμολιθογραφία είναι φτηνή σε αντίθεση με τη φωτογραφία και αυτό την κάνει εύκολα κτήμα του κοινού. Επιπρόσθετα η χρωμολιθογραφία είναι ακόμη ζωγραφική. Η φαντασία υπερτερεί της πραγματικότητας. Ο ζωγράφος/χρωμολιθογράφος και ο κειμενογράφος πλάθουν και αποτυπώνουν ιστορίες που αντλούν και από την πραγματικότητα αλλά που κυρίως αφήνουν να καλπάσει  και η φαντασία τους.

Προϊόν της φαντασίας τους λοιπόν και ο δεύτερος επινοημένος ήρωας, ο Ιωάννης Φίλων, προσωπείο Φιλικού της εποχής στο οποίο συσσωματώνονται χαρακτηριστικά και δράσεις υπαρκτών προσώπων που έδρασαν εκείνη την περίοδο. Η επινοημένη μαρτυρία του είναι το υλικό τού εικονογραφημένου λαϊκού αναγνώσματος που ετοιμάζεται προς έκδοση στο τυπογραφείο του Φρίξου την πρώτη δεκαετία του 1900. Ο έμπορος/ Φιλικός Ιωάννης Φίλων ταξιδεύει, συναλλάσεται, συνομωτεί, κηρύττει τις νέες ιδέες, αγωνίζεται… Ταυτόχρονα ως οξυδερκής παρατηρητής καταγράφει νοοτροπίες, αντιλήψεις, τρόπους ζωής. Είναι το όχημα με το οποίο θα ταξιδέψουμε στην κοινωνία της εποχής, θα γνωρίσουμε ήθη και έθιμα, θα κατανοήσουμε συνέχειες και ασυνέχειες, συγκρούσεις και συναινέσεις, ρήξεις αλλά και προσεγγίσεις. Προύχοντες και Εκκλησία, μεταπράτες και έμποροι του παροικιακού ελληνισμού, αγρότες και ναυτικοί, Οθωμανοί αξιωματούχοι και τοπικοί άρχοντες, κλέφτες και ένοπλα σώματα, απόστολοι του διαφωτισμού και κήρυκες της εσχατολογίας είναι ο κόσμος που φοβάται, διστάζει, ελπίζει, πιστεύει, αγωνίζεται για την ελευθερία του. Ο κόσμος λίγο πριν την επανάσταση με τον οποίο συναναστρέφεται, συγκρούεται, συμπορεύεται ο Ιωάννης Φίλων μέχρι και την κορύφωση αυτής της πορείας, στη απελευθέρωση της Καλαμάτας στις 23 Μαρτίου του 1821. Είναι η ληξιαρχική πράξη γέννησης της Επανάστασης και του ελληνικού κράτους. Η διήγησις των συμβάντων και οι χρωμολιθογραφίες του Φρίξου αποτυπώνουν την πορεία ενός ανθρώπου μέσα στο καμίνι της συλλογικής περιπέτειας.

Αυτή που ανακαλύπτει και διασώζει την ιστορία και τις χρωμολιθογραφίες είναι μια επιμελήτρια εκθέσεων και ερευνήτρια. Είναι το τρίτο επινοημένο πρόσωπο που κινείται στο παρόν και ετοιμάζει μια έκθεση/αφιέρωμα στον εικονογράφο Φρίξο. Στην έρευνά της για τον καλλιτέχνη και για τα συμβάντα που απεικονίζει έρχεται σε επαφή με υπαρκτούς ιστορικούς που στους χώρους δράσεις της ταινίας τεκμηριώνουν γεγονότα και καταστάσεις, φωτίζουν κίνητρα και αιτίες ή και αναιρούν διαδεδομένες πλάνες. Σύντομες ενθέσεις, λίγες στον αριθμό, που θα εντάσσονται αρμονικά στην εξέλιξη της Ιστορίας, θα διευκρινίζουν απορίες αλλά και θα συνδέουν τους αρμούς της αφήγησης. Αυτά τα ενθέματα Ιστορίας πέρα από την τεκμηριωτική τους αξία θα είναι πολύτιμες καταθέσεις για το πως βλέπει η εποχή μας το 1821 αλλά και την πρόσληψη της επανάστασης από μια άλλη γενιά που επένδυσε στην Ιστορία ως πραγματικότητα αλλά και ως μήτρα του συλλογικού φαντασιακού.